Video na Sauti (Kwa Kiingeraza)
YouTube (kwa kutazama)
Video (MPEG-4) kwa kushusha
Sauti (MPEG-3) kwa kushusha

Jana, idadi kubwa wa Majaji wa Chumba cha kesi V (A) wa Mahakama ya Kimataifa ya Jinai ("ICC" ama "Mahakama"), iliondoa mashtaka dhidi ya Bwana William Samoei Ruto na Bwana Joshua Arap Sang.

Chumba ilikataa kumwachia mshtakiwa kutokana na hali maalum ya kesi hii. Kwa kufanya hivyo, Chumba iliunga mkono msimamo wa upande wa Mashtaka ya kuwa kesi hii imedhoofishwa na washahidi kuingiliwa, na kisiasa ya utaratibu wa kisheria. Uamuzi ulibanisha zaidi kuwa ushahidi mwingine ingeweza kupatikana kwa upande wa Mashtaka "kama ingekuwa na uwezo wa kushtaki kesi katika hali tofauti, bila uadui kuelekezwa kwenye upande wa Mwendesha Mashtaka, washahidi wake na Mahakama kwa jumla."

Chumba ilisema wazi kwamba uamuzi wao ni bila ya kuathiri dhulma ya kutokuwa na hatia au upande wa Mashtaka kuleta kesi kwa msingi ya madai sawa katika siku zijazo, au kwa namna tofauti, katika mwanga wa ushahidi mpya.

Tunasikitika kwamba kutokana na juhudi za makusudi na za pamoja ili kufuta kesi hii kwa njia ya washahidi kuingiliwa, Majaji wamezuiwa kutoka kuamua hatia au kutokuwa na hatia ya Washtakiwa juu ya uhalali kamili ya kesi. Jambo pia ya kusumbua ni kwamba mashambulizi dhidi ya kesi hii ina - kwa sasa - imekanusha waathiriwa wa ghasia za baada ya uchaguzi wa mwaka 2007-2008 nchini Kenya haki yao kama walivyo stahili.

Kwa hivi sasa tuko katika mchakato wa makini kutathmini uamuzi wa Chumba cha kesi na kuamua hatua sahihi za kufuata.

Ukweli ni kwamba Mashtaka mbele ya ICC inaweza simama ama anguka kulingana na kujitokeza kwa washahidi na kusema hadithi yao mbele kwa chumba cha mahakama. 

Katika kesi hii, washahidi 17 waliokuwa wamekubali kutoa ushahidi dhidi ya Washtakiwa hatimaye walijiondoa katika ushirikiano yao na Mahakama.

Washahidi wa upande wa Mwendesha Mashtaka walitishwa, wakatengwa kijamii na kuhatarishwa ili wasitoe ushahidi. Mwishowe, Chumba cha kesi walikuwa katika athari kuzuiwa kutoka kuwa na nafasi ya kupima uhalali kweli ya kesi ya upande wa Mashtaka.

Imekuwa safari ngumu, tangu Ofisi ya Mwendesha Mashtaka ilifungua uchunguzi ya ghasia baada ya uchaguzi namo 2007-2008 nchini Kenya namo Machi 2010. Moja ya lengo letu thabiti, daima imekuwa kupata haki huru na bila ya upendeleo kwa waathiriwa wengi wa ghasia hilo.

Ghasia yaliyoenea nchini Kenya baada ya uchaguzi namo Desemba 2007 ilikuwa ya kushangaza kwa watu wote. Majirani walichukua silaha dhidi ya majirani; Wanakenya waligeuka juu ya Wanakenya wenzao; wanaume, wanawake na watoto walichomwa hai, ubakaji au kukatwakatwa hadi kufa. Wanakenya zaidi ya elfu waliuawa; maelfu zaidi walijeruhiwa; na watu zaidi ya mia mbili elfu walikimbia nyumba zao.

Kwa mujibu wa mamlaka yetu chini ya Mkataba wa Roma, tuliamua kuanzisha uchunguzi wa ghasia za baada ya uchaguzi tu wakati ilikuwa wazi kuwa waathiriwa wa unyanyasaji hilo hawakuwa na namna lolote wa sheria katika nchini Kenya na maombi yao kwa uwajibikaji ilianguka kwenye masikio ya viziwi.

Ofisi hii ilishiriki katika juhudi kanuni na bidii, kutoka Februari 2008 mpaka Novemba 2009, kuhimiza mamlaka ya Kenya itumize wajibu wao chini ya Mkataba wa Roma wa kuchunguza na kushtaki wale walioendesha na kuchochea ghasia namo mwaka wa 2007-2008. Ingawa Serikali ya Kenya ilikubali kuanzisha Mahakama Maalum ifikapo Novemba 2009, tarehe hiyo ilifika na ikamalizika. Pamoja na kuongeza uharaka, Wanakenya kutoka kila matembezi ya maisha walitoa wito kwa ICC itekeleze mamlaka yake.

ICC iliingilia kati ya Kenya wakati ilionekana wazi kwamba Mahakama Maalum haitaanzishwa. Pamoja na hayo, mabadiliko ilipoingia katika Katiba mpya ya Kenya namo 2010, Serikali ya Kenya ilionekana kuwa hawawezi kushika watu binafsi kutoka nchini Kenya, tabaka la wanasiasa wenye uwezo kuwajibika kwa kutegemea nguvu ili kufikia malengo ya kisiasa.

Mkataba wa Roma wa Mahakama ya Kimataifa ya Jinai imefafanua kazi yangu: kupambana na ukatili kwa makosa makubwa zaidi ya wasiwasi na jumuiya ya kimataifa, kwa kuchunguza na kufungulia mashtaka ya uhalifu - kitaalum, kwa haki, na bila uwoga au upendeleo.

Ofisi yangu inafanya kila kitu ndani ya uwezo wake kuhakikisha kwamba wale ambao waliusika kwa uhalifu ndani ya mamlaka ya Mahakama wanaletwa kwa haki. Kama Mwendesha Mashtaka, mimi binafsi nina nia ya kuhakikisha kwamba ofisi hii inazingatia viwango vya juu vya uadilifu, taaluma, na ufanisi katika kutimiza mamlaka yake.

Mkataba wa Roma inahitaji Ofisi yangu kutumia mamlaka yake ya kuthibitisha ukweli. Katika kesi hii, tulijaribu kutambua, kuhakikisha, na kuweka mbele ya Majaji, ushahidi ambao unaweza kuwasaidia kuamua iwapo Washtakiwa walihusika na vurugu ambayo ilitokea upande wa Bonde la Ufa nchini Kenya kufuatia uchaguzi mwaka wa 2007.

Hata hivyo, licha azimio letu la kufunua ukweli na kuendeleza kozi ya haki nchini Kenya, kesi hii iliharibiwa hatimaye na 'dhoruba kamili' ya mashahidi kuingiliwa na siasa kali kuwekwa kwa Mahakama na mamlaka ya kisheria na kazi yake.

Kulikuwa na kampeni kali ya kutambua watu ambao wangeweza kutumika kama washahidi kwa upande wa Mashtaka katika kesi hii na kuhakikisha kwamba hawakutoa ushahidi. Mradi huu wa vitisho ulianza kabla ya kuanza kwa uchunguzi wetu katika nchini Kenya, na ikazidi katika wiki ya mwanzo wa kesi, na kuendelea katika maisha ya kesi. Matokeo ni kwamba, mashahidi walituambia kwamba waliogopa mno kujitoa kwa kushuhudia dhidi ya Mshtakiwa. Wengine, ambao awali walitupa akaunti ya kile walichokiona katika kipindi baada ya uchaguzi, hatimaye walibadilisha ushahidi wao, na wakakataa kuendelea kushirikiana na Mahakama.

Zaidi ya hayo, katika mikutano ya hadhara ya maombi, wanasiasa nchini na viongozi wa jamii waliwatambua mashahidi wa Mwendesha Mashtaka kama waongo na wote walikuwa wametoa ushahidi wa uongo. Kwa vyombo vya habari ya kijamii, bloggers bila majina walishiriki katika mkondo wa kutosha wa uvumi kuhusu utambulisho wa mashahidi walio na ulinzi. Uvumi huu mara nyingi ulisababisha ufafanuzi uchungu kuhusu nia ya mashahidi kwa kushirikiana na Mahakama.

Hii, basi, ni ukweli mkali kwamba mashahidi, na wakati mwingine familia zao, walikabiliwa katika kesi hii. Mashahidi, hata hivyo, lazima tuwatie moyo kwa jukumu wao muhimu wanayofanya katika uamuzi wa Majaji ya ukweli, na kuheshimiwa kwa ujasiri wao. Hakuna shahidi anastahili kukabili na hali ile hawa mashahidi walikabiliana nayo katika kesi hii.

Ndani ya mamlaka na uwezo wetu, tulitafuta kukabiliana na kuingiliwa na utawala wa haki katika kesi hii, kwa kuchunguza matukio ya vitisho kwa shahidi au rushwa, tuliweka kumbukumbu ushahidi, na kuzingatia Chumba cha hali kama vilivyotokea. Tulipata kwa Majaji hatua zaidi za kukinga mashahidi. Kufuatia uchunguzi wetu, tulitafuta na tukapata vibali vya kukamatwa kwa Mabwana Walter Osapiri Barasa, Paul Gicheru na Phillip Kipkoech Bett, juu ya madai ya kuzuia mwendo wa haki.

Kama ilivyoelezwa katika uamuzi wa jana, Washtakiwa, Bwana Ruto na Sang walifaidika kutokana na kuingiliwa huo kwa utawala wa haki.

Hamna kwa watuhumiwa hao watatu, ambao wameshtakiwa na Mahakama kwa kuzuia mwendo wa haki katika kesi hii, bado hawaja salimishwa kwa Mahakama na Serikali ya Kenya.

Natoa wito kwa mamlaka ya Jamhuri ya Kenya itimize majukumu yao chini ya Mkataba ya Roma, na kusalimisha watuhumiwa hawa watatu kwa Mahakama bila kuchelewa zaidi, ndivyo hatia yao au kutokuwa na hatia ya mashtaka dhidi yao iweze kutegemewa na bila upendeleo iuamuliwe katika kesi.

Kuingilia mashahidi na mazingira ya uhasama inatazamwa katika uamuzi wa jana inasisitiza umuhimu wa Serikali ya Kenya kutekeleza majukumu yake na kujisalimisha watuhumiwa hao mikononi mwa Mahakama.

Pia, tulitafuta na tulitaka kutumia hatua ya ubunifu wa kisheria wa kuhifadhi ushahidi yenye tulikuwa tumekusanya. Wakati washahidi muhimu walibadilisha akaunti zao za matukio, tulitafuta msaada wa Chumba cha kesi kuwalazimisha kutokea mbele ya Majaji, ili matoleo yao inayo pingana iweze kujaribiwa mbele ya Chumba. Wakati tulikuwa tumekusanya ushahidi wa kutosha kuonyesha ya kwamba mashahidi walikuwa wakikana akaunti zao za awali, kwa sababu ya kuingiliwa, tuliomba Chumba cha kesi ikubali ushahidi wa kwanza wa mashahidi kulingana na marekebisho ya Ibara 68 ya uwezo wa kisheria wa Mahakama.

Hata hivyo, namo tarehe 12 Februari 2016, Chumba cha Rufaa iliamua kubadilisha uamuzi wa Chumba cha kesi na kukubali kuweka katika rekodi ya kesi hii ya awali, ushahidi ya lawama wa mashahidi ambaye walikuwa wameingiliwa. Hasa, ingawa Chumba cha Rufaa iliamua kwamba hatungeweza kutumia marekebisho ya Ibara 68  kwa mambo ya zamani iwe ushahidi wa mashahidi waliobadilisha msimamo yao, haiku badilisha hitimisho la Chumba cha kesi ya kwamba kulikuwa na utaratibu kuingilia mashahidi katika kesi hii.

Ni thamani kusisitiza hatua hiyo, licha ya taarifa potofu na kutokuelewana yalionekana katika vyombo vya habari ya kijamii na za jadi, hii haikuwa kesi ambayo yalilenga nchi au jamii fulani ndani ya nchi. Vile vile, ni lazima kamwe tusisahau kwamba mamia ya waathiriwa wa Kenya walishiriki katika kesi hii.

Ningependa kusisitiza hatua hii. Hii haikuwa kesi kuhusu uwajibikaji wa pamoja wa Wakalenjin, Wakikuyu, Wakisii, Wajaluo, Wamaasai ama wananchi wa Kenya. Hii ilikuwa kesi ya mtu binafsi kuwa na kujibu kwa mashtaka ya jinai ilioletwa dhidi yake katika uwezo wake binafsi na ambaye ana hatia au hana mara kuangaliwa katika kesi ya haki na bila ya upendeleo.

Katika mwendo wa kawaida wa matukio, Serikali ya Kenya ingekuwa mshirika wa Ofisi hii, kwa sababu kesi ilikuwa inahusu uhalifu dhidi ya Wanakenya, uhalifu inavyoelezwa na uliowekwa kwa mkataba na kuridhiwa na Serikali ya Kenya. Kama nchi inayounda Mkataba wa Roma, Serikali ya Kenya ina wajibu za kimataifa na za katiba kusaidia Ofisi katika uchunguzi wetu.

Hata hivyo, licha ya kuhakikishiwa mara kwa mara ya ushirikiano na Mahakama, Serikali ya Kenya ilichagua msaada wa kutoa kwa upande wa Mashtaka. Matokeo halisi ni kwamba Ofisi yangu haikuwa na huduma kamili ya nyaraka na kumbukumbu ambayo ingeweza kuwa na ushahidi wa thamani au kuweza kumwaga mwanga katika ukweli.

Hatimaye, vikwazo zilizotokea katika juhudi zetu za kuchunguza na kufungua mashtaka kuwa ngumu na kuchanganyikiwa kutokana na mwendo wa haki kwa waathiriwa katika kesi hii, na hii ni lazima suala la masikitiko makubwa.

Tunajifunza kutoka vikwazo zetu. Ofisi hii ina nia ya kupitia upya, kurekebisha na kuboresha mbinu zake za kazi. Hakika, tangu niwe Mwendesha Mashtakwa mwaka 2012, tumetekeleza mfululizo wa mabadiliko ili kuongeza ufanisi wa kazi yetu, juu ya mambo ambaye tumejifunza. Mipango mikakati ya hivi karibuni ni mfano mmoja tu wa juhudi hizo saruji, ambayo tayari kuzaa matunda katika mazoezi.

Nataka kuchukua fursa hii kuwashukuru wale wote ambao walisaidia Ofisi hii kwa kazi yake nchini Kenya, kwanza kabisa, waathiriwa wenyewe.

Nawashukuru mashahidi katika kesi hii, ambao walikuja kwa ujasiri na ushahidi kwa gharama kubwa binafsi. Nawashukuru jamii maalum ya Wakenya - wakulima, madaktari, waandishi wa habari, wafanyi kazi wa misaada na wengine- ambao kutoka mwanzo inaweza kuwa hawakutaka kutumika kama mashahidi katika kesi hii, lakini hata hivyo walitoa ufahamu muhimu katika kile kilichotokea katika kipindi hicho cha vurugu baada ya uchaguzi. 

Hakika, napenda kuwashukuru wale wote, ndani na nje ya Kenya, ambao uhodari na ushupavu na bila kuchoka kuwezesha na kusaidia kazi yetu katika nchini Kenya kwa sababu ya hatia yao na kujitolea kwao sababu ya haki. Hatimaye, napenda kuwashukuru Mataifa Wanachama wa Mkataba wa Roma wale ambao walilishirikiana na Ofisi katika mahusiano ya kesi hii na kwa imara walisimama na kanuni yanazingatiwa katika Mkataba wa Roma.

Wakati wa mwendo wa kesi hii, nimeguswa undani na wanyonge na ajabu ujasiri, imani na uvumilivu wa watu wengi wa Kenya ambaye tuliwasiliana nao.

Uamuzi wa jana ina ujumbe nguvu: Kuingilia mashahidi na kupotosha chanzo cha haki hautavumiliwa katika mahakama ya ICC. Muda iko upande wa haki.

Licha ya hayo matatizo Ofisi yangu imepata kwa kesi hii, tutabaki imara katika kutekeleza azma yetu ya haki ya kimataifa ya uhalifu.